75 bài trong tập Trót một thời yêu II không phải bài nào
cũng hay, có những bài chưa đạt đến độ sâu, câu chữ, ý tứ còn đơn giản nhưng
bên cạnh đó cũng có nhiều bài đáng để chúng ta đọc và suy ngẫm.Thế mạnh của
Hoàng Xuân Họa là thơ viết về đề tài thế sự với những liên tưởng, so sánh độc
đáo. Từ những hình ảnh, sự việc đơn giản của đời sống nhưng với cái nhìn nhạy cảm
của người nghệ sĩ nó trào dâng trong ông bao trạng thái, bao cung bậc cảm xúc,
những hình ảnh hiện thực trở nên lung linh nhiều màu sắc. Chẳng hạn: từ hình ảnh
tháp Bay-on, con chim cu, người đứng giữ tháp nghiêng Pisa…nhà thơ gián tiếp gửi
gắm vào đó bao nỗi đau đáu, khắc khoải làm người đọc nao lòng.
Đọc
bài thơ Mẹ ơi sân golf người đọc không khỏi nhói lòng bởi những sự thật, những
sự thật vô cùng cay đắng và xót xa. Phải chăng đó là tiếng kêu cứu ?
Vẫn
biết rằng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước là điều đáng mừng, đáng vui.
Nhưng đằng sau đó còn nhiều điều cần phải nghiên cứu, xem xét từ các tổ chức,
đoàn thể, cơ quan, chính quyền, các chuyên gia trong việc hoạch định, thực thi
các dự án, các công trình, nhà máy, xí nghiệp…
Mỳ
chính giết chết dòng sông
sân
golf giết chết cánh đồng, mẹ ơi
còn
đâu bến nước con bơi
còn
đâu ruộng rạ con chơi thả diều
Đọc
mấy câu mở đầu bài thơ nghe sao mà xa xót. Những câu hỏi tu từ trong bài thơ
như cấu véo tâm can người đọc. Câu trả lời đầy đủ phải thuộc về những người
quản lý. Họ sẽ có nghĩ suy gì trước những thực tế đáng buồn như vậy?
Cái
quan trọng nhất đó là cần phải có tâm và có tầm nhìn chiến lược. Không thể biến
những ruộng đất canh tác của người dân vào những dự án treo, sử dụng những công
việc, mục đích vô bổ, không đem lại lợi ích gì. Trong khi người dân phải mất đi
nhiều thứ, kể cả những thứ vốn đã ăn sâu vào máu thịt từ bao đời nay.
Hoàng
Xuân Họa đã phát huy cao độ vốn sống, vốn văn hóa, sự hiểu biết của mình để
bình giá, nhìn nhận cuộc sống.
Rất
khó hiểu cái thằng người chúng ta/ hình như sự gì cũng thích quá/ nói quá lời,
ăn quá miệng, làm quá tay/ thích đi vay mà không “thích” trả khi yêu ai thì yêu
tất cả/ ghét ai suốt đời xúc đất đổ đi/ miếng gì ngon vơ đầy lòng hê hả/ và
cũng không biết xấu hổ bao giờ/ chút công trạng nhỏ, suốt đời tung hô/ bao tội
lỗi lấp vùi xí xóa/ miệng nam mô, bụng dao găm một bồ/ cái thằng người! Ta
không hiểu nổi/ Kẻ giết chồng, tranh vợ cướp ngôi/ lại được tôn anh hùng, vương
bá/ người lập công xong ở ẩn góc đồi/ người ngay thẳng giơ đầu chịu chém (Thằng
người)
Cuộc
sống là dòng xoáy khôn lường và lòng người cũng lắm quanh co phức tạp có nhiều
ẩn khuất khó nỗi tỏ tường: chút công trạng nhỏ, suốt đời tung hô/ bao tội lỗi
lấp vùi xí xóa/ miệng nam mô, bụng dao găm một bồ… Vì thế cần phải nhận thấu
bản chất bên trong để tránh rơi vào những cạm bẫy, dối lừa, sống đúng bản chất
người hơn.
Đôi
lúc nhà thơ ngậm ngùi:
Mẹ
sinh ta vốn hoang toàng ngay thẳng/ chẳng biết lụy đời và cũng bất lụy
nhân/ ngay Thượng đế ta cũng coi như vắng/ dòng sông trong ta biết
nhớ về nguồn
(Chẳng
để làm gì)
Nhà
thơ vẫn luôn đặt niềm tin, niềm hy vọng vào cuộc sống nhưng hình như tất cả đều
không có kết quả tốt đẹp:
Hy
vọng vào đêm/ đêm tàn/ hy vọng vào ngày/ ngày tận/ hy vọng vào thời gian/ thời
gian chạy trốn/ hy vọng vào đời/ đời cạnh tranh được-mất (Hy vọng…)
Để
rồi có lúc nhà thơ tự hỏi:
ta
chẳng uống, chẳng say chẳng chín vay mười nợ
mà
đất trời vây bão táp áp trấn ta?
(Tản
mạn đêm)
Ai
đem trộn dở vào hay/ trộn cay vào ngọt, trộn đầy vào vơi/ trộn yêu vào ghét
phần tôi/ trộn khôn vào khéo, xoay đời vần xoay
(Ai
trộn)
Có
lúc Hoàng Xuân Họa tỏ ra hoài nghi: Hình như có hình như không và ông cũng nhận
ra rằng:hình như tôi quá dại khờ/ vụ mùa không cấy đi chờ vụ chiêm. Thậm chí có
lúc ông ngơ ngác trước cuộc sống và tình yêu: Em người tốt nụ tốt hoa/ còn tôi
mất trắng cửa nhà vì yêu (Trắng). Đến nỗi ông không biết chọn gì: Biết chọn gì
cho em/ biết chọn gì cho tôi. Bởi lẽ: trời xanh xanh cao tít/ đất rộng mặt hẹp
lòng/ dòng sông trong chảy xiết/ biển cả sóng vô hồi/ lòng người đầy toan
tính…(Chọn gì).
Hạnh
phúc là điều mà Hoàng Xuân Họa cả đời trăn trở và cả đời phấn đấu vì nó. Thế
nhưng trong cõi đời, cõi người mênh mông này, nhà thơ đã thu nhận được gì?
Hạnh
phúc tìm ta/ hay hạnh phúc trốn ta/ ta từng đỏ hoe mắt đợi/ ta lăn như bống
giữa đời/ nắm tuột mây trôi/ cầm rơi tay gió/ ai vẽ rồng bay/ phượng múa/ nhử
mồi ta say./ Suốt đời/ ta trả/ không vay/ thước đo không đủ/ cân đầy chưa xong/
rối như canh hẹ bòng bong/ dòng đục/ ta uống/ dòng trong/ phần người.
Nhà
thơ có những vần thơ viết về bạn, viết để tặng bạn hết sức chân thành, ở đó gợi
lên những suy tư, trăn trở về số phận, cuộc đời, thời cuộc… Các bài thơ: Oản tù
tì cùng lão Tạ (Tặng nhà văn Tạ Duy Anh), Dương tường thả đỉa ba ba (Tặng Nhà
thơ- dịch giả Dương Tường), Xướng theo “khúc biến tấu xương rồng” (Tặng Nhà văn
Trần Quang Đạo), Tôi muốn (Gửi nhà văn Văn Chinh), Cầm sợi tóc (Gửi bạn thơ
Nguyễn Bình)…
Bài
thơ Ghi ở triển lãm thời bao cấp, gợi nhớ một thời quá khứ đã qua nhưng cũng
làm cho chính nhà thơ giật thót mình khi chính ông cũng đã từng trải qua những
năm tháng như thế.
Cái
thời xếp hàng mua gạo đã xa/ nay xem triển lãm làm ta giật mình/ ám ảnh từ
miếng ta ăn/ hụm nước ta uống vẫn hằn vết nguyên.
Giữa
cõi nhân gian rộng lớn này, giữa cuộc đời với bao nhiêu những nghịch lý, những
điều trái khoáy. Đôi lúc nhà thơ phải thẳng thắn nhìn nhận:
Nhìn
mặt trăng/ ta đau thấy Hằng thấy Nguyệt/ Cuội chăn trâu -Thỏ Ngọc- Hậu Nghệ/
thấy đâu nào/ các người khéo hão huyền hư cấu/ cả lão xẩm mù kia nữa/ nhìn thấy
quái gì trăng/ mà ê-a/ ca mãi khúc thiên đường?
(Đừng
hư cấu)
Ở
bài Trong vườn thú, nhà thơ Hoàng Xuân Họa đang nói đến các con vật với những
đặc tính, điệu bộ, cử chỉ, hành động… của riêng từng loài nhưng gợi lên cho
người đọc bao suy ngẫm về con người và cuộc đời.
Đuổi
con khỉ kia đi/ nhốt vào chuồng/ ai dạy mày nhảy nhót/ ai dạy mày hít bã mía
trẻ con/ con bìm bịp nữa/ nếu bắt được mi thì ta ngâm rượu./ con chim công chỉ
đẹp cái đuôi, đôi cánh/ múa may, làm dáng/ mất buổi sáng chẳng được việc gì./
Hai con sư tử luôn chân vòng đi vòng lại/ gầm gừ/ ích chi/ một khi bị nhốt…
Hai
người đàn bà chờ đợi là bài thơ nói lên được những nỗi đau, nỗi mất mát lớn
lao, niềm hy vọng và nỗi buồn cắn xé tâm can của những người vợ có chồng, người
mẹ có con tham gia kháng chiến, họ đã mãi mãi ra đi không trở về.
…………………………………….
Ba
mươi năm người đi chưa trở lại
Bao
người đi, về cả- sau chiến tranh
Hoa
bìm ơi, tàn nở mấy mươi lần
Em
đứng đợi nát nhàu năm tháng.
Mấy
chục buồng cau bên ấy để già
ba
mươi lứa lợn mẹ nuôi đều đẫy tạ
Hơn
ba mươi năm chiến tranh đã lùi xa, những người đồng chí, đồng đội của anh, tất
cả họ đã “trở về”. Riêng anh, em phải đứng đợi nát nhàu năm tháng. Bởi vì: bao
người đi cùng anh ngày ấy/ họ về rồi, hạnh phúc đầy tay/ mẹ mong anh đỏ dừ hai
mắt/ em chờ anh tóc cạn màu mây
Mẹ
đã khóc cạn khô nước mắt, em đã chờ tóc bạc màu mây. Bàng hoàng, hẫng hụt trước
mất mát và nỗi đau qua lớn, vậy nên:
Giấy
báo tử, mẹ không tin là thật/ em cũng tưởng đơn vị ấy họ nhầm!/ Mẹ từng ngày
cũng mong như thế/ em từng đêm hằng mong như thế…
Hai
người phụ nữ ấy đã lấy sức chịu đựng của chính mình để chống lại sự già nua,
chai lì của tâm hồn dưới sự bào mòn của thời gian. Dẫu khổ đau, bất hạnh nhưng
trong tận sâu thẳm tâm hồn mình, họ chưa bao giờ hết khao khát, hi vọng và mong
ước ngày người ấy trở về. Dù đó chỉ là những hi vọng mong manh.
Vốn
là một người đã từng nếm trải bao thăng trầm của cuộc sống và bao biến cố thời
đại, và hơn hết Hoàng Xuân Họa cũng từng là một người lính nên ông có những
chiêm nghiệm, triết lý rất sâu sắc về con người và cuộc đời. Ông đem đến
cho người đọc những vần thơ nhiều suy tư, trăn trở, với những nỗi đau, nỗi cô
đơn và cả những khát vọng, mơ ước đầy nhân bản.Trót một thời yêu (2) là một tập
thơ như thế.
Nguyễn Văn Hòa
