Chao ôi, chỉ một cô thôi mà sao để lại vết thương sâu đến thế, có phải anh yêu quá dại dột, trót yêu mù quáng đến mức bán cả gia tài, sự nghiệp vì tình yêu chăng. Trong một thời gian dài, có lẽ ba bốn năm sau, anh lại cho ra đời tiếp tập thơ thứ hai, đầu đề vẫn như tập trước, tình cảm, giọng điệu, văn phong và cả NXB vẫn như cũ, nhưng ý tứ sâu sắc hơn có nhiều bài hay đã đăng trên các báo in và báo mạng. Điều này cho tôi thấy anh có một tình yêu lớn lao và tan vỡ cũng kinh khủng. Tôi nể anh là con người sâu sắc, kín đáo trong văn chương, cuộc sống và chung thủy trong tình yêu.
Chúng tôi là những con tép, con tôm nhưng cũng “trót” yêu
văn chương như anh trong tình yêu, nên hay gặp nhau để tâm sự “vụn“ cho vui
thôi, không dám mon men đến những chỗ mâm cao cỗ đầy, mà chỉ:
“Kình nghê vui thú kình nghê,
Tép, tôm ta lại vui bề tép tôm” (Nhị độ mai).
Mới đây, tôi được tặng tập truyện có nhan đề là “Cười xuyên thế kỷ”, nhưng trong tập
không có truyện nào có tên như vậy. Nhưng đọc hết tập truyện thì hiểu rằng cười,
cười nữa, cười mãi là chủ đề chung cho hầu hết các truyện in trong cuốn sách.
Trong dân gian có ba mươi sáu kiểu cười: cười tủm, cười ruồi, cười nửa miệng,
cười đểu, cười khinh bạc, cười hô hố, cười chảy nước mắt... thì trong tập truyện
này cũng có nhiều kiểu như vậy. Nhà văn, nhà thơ Nguyễn Nguyên Bảy, người chủ
trì trang mạng nói ở trên, hiểu “Cười xuyên thế kỷ” là cười một trăm năm, kể từ
ngày sinh của tác giả là năm 1939.Tôi nghĩ nếu cười xuyên thế kỷ theo kiểu bắn
xuyên táo thì có thể phải đến vài trăm năm. Tuy nhiên, nói đi rồi cũng phải nói
lại, “quân tử nhất ngôn là quân tử dại“ cho nên tôi xin nói lại rằng, truyện của
Hoàng Xuân Họa tập trung vào “cười” những thói dởm đời, hãnh tiến, cầu danh, cầu
lợi, xun xoe, nịnh trên, nạt dưới, trưởng giả học làm sang, bủn xỉn... như đã
thể hiện trong các truyện của tác giả thì ý nghĩa, tác dụng của nó không thể
tính được bằng thế kỷ như nhà văn Nguyễn Nguyên Bảy và tôi dự tính mà có khi phải
lên đến chủ nghĩa cộng sản may ra mới hết được những chuyện cười rơi nước mắt
như thế. Mà hết cười thì cuộc đời này buồn đi biết bao! Cái thâm thúy của Hoàng
Xuân Họa khi đặt tên cho đứa con tinh thần của mình phải chăng là ở chỗ ấy. Và
tôi thích cái tiêu đề “Cười xuyên thế kỷ”.
Cốt truyện trong các truyện ngắn của Hoàng Xuân Họa thường
rất đơn giản, có truyện có thể chỉ coi như một bài báo, nhưng từ cái đơn giản ấy
mà viết thành truyện lại không đơn giản. Một doanh nhân hợm hĩnh, có dư một số
tiền đã tưởng ghê gớm, dắp tâm lừa nhà chùa, đặt làm một pho tượng lớn tặng nhà
chùa dựng ở giữa sân chùa, một vị trí đẹp nhất. Vừa làm lễ khánh thành xong, một
cơn lốc ập đến, một tiếng sét đánh tan pho tượng, bụng phật toác ra, tro cốt của
bố nhà doanh nhân lén để ở trong đó tung tóe, vụn nát theo mảnh bình vỡ, Bà mẹ
doanh nhân ra khỏi chùa chưa bao xa, phải quay lại, vừa khóc vừa thu dọn những
vụn bình, tro xương của chồng mà người con dùng việc công đức để táng mộ bố giữa
sân chùa mong được phát tài phát lộc nhiều hơn nữa, nhưng chưa được một khắc đã
vụn nát… Trời đã trừng phạt. Luật nhân quả đấy. Tác giả không để cho đứa con
trai trở lại nhặt nhạnh tro xương của bố là để nói rằng kẻ lừa đảo này rất khôn
ngoan, hắn luôn biết lừa và dấu mặt. Ngày xưa các cụ nói “Đời cha ăn mặn, đời
con khát nước”, nhưng hiện nay, trong quá trình chuyển sang kinh tế thị trường
này, những kẻ lừa dối thánh thần, lừa nhà chùa, lừa dân làng, không phải đợi đến
đời con đâu, mà cơn “khát nước” sẽ đến ngay khi “Đời cha ăn mặn, đời cha khát
nước”. Đấy, chưa đến một khắc của nhà Phật, Bức tượng đã sụp đổ.
Truyện “Sét đánh pho tượng“ nói trên cảnh báo cho những kẻ
lừa dối, hám danh lợi nhiều điều bổ ích, ý nghĩa của truyện bật ra từ chỗ đó.
Đó cũng chính là thông điệp của tác giả gửi đến tất cả chúng ta, những người đọc.
Truyện “Người mặc áo số không” lại “cười” một kiểu khác.
Nhân vật chính là một gã bị đuổi khỏi cơ quan vì mua bằng giả, lừa bịp để thăng
quan tiến chức. Từ đó, quanh năm ở nhà cũng như khi ra đường, gã độc mặc bộ đồ
kẻ sọc đen, nền trắng in con số không -0- trên lưng áo. Có người hỏi, hắn hậm hực
trả lời: “Đã là số 0 thì còn ý nghĩa gì nữa mà hỏi”. Nhưng chuyện chỉ như thế
thì chẳng có ý nghĩa gì cả. Bởi vậy, tác giả mới cho chúng ta biết, hắn là đứa
con út tham lam trong gia đình nghèo. Khi mẹ chết do tai nạn giao thông, hắn
đòi chia phần nhiều trong số tiền các chị biếu mẹ để sinh sống khi còn sống mà
cụ còn dành dụm được và cả trong số tiền bồi thường của người gây tai nạn cho cụ
thì hắn cũng đòi như vậy. Khi mẹ sống, là cán bộ nhà nước thuộc loại khá nhưng
hắn không hề góp phần nuôi mẹ mà đẩy trách nhiệm cho người anh cả. Mẹ rất tủi
thân. Ngược lại, trong cuộc sống riêng giàu có của mình, hắn nuôi một con chó
ngoại rất khôn để giúp hắn giữ của và chơi đùa với cô vợ trẻ xinh đẹp. Khi con
chó chết, hắn ra các vùng quê xin mua đất để chôn trong nghĩa trang, nhưng nhất
loạt bị từ chối, dân các làng khinh rẻ nhân cách của hắn, chăng đâu bán đất cho
hắn để hắn làm cái việc ngược với thuần phong mĩ tục. Đó là bài học về luân thường
đạo lý mà tác giả dành cho kẻ vô lương tâm, thất đức, đáng để cho thiên hạ cười
chê.
Ngoài những nhân vật trung tâm ở hai truyện nêu trên, các
nhân vật của Hoàng Xuân Họa phần lớn là những kẻ có nhiều thói hư tật xấu ở
thành thị và nông thôn trong thời kỳ những giá trị văn hóa truyền thống của dân
tộc bị đảo lộn, những yếu tố của nền văn hóa mới chưa có chỗ đứng vững chắc
trong đời sống của nhân dân do đất nước có quá nhiều biến động từ thời bình
sang thời chiến, từ chia cắt hai miền đến giải phóng miền nam, thống nhất đất
nước, từ cơ chế quan liêu bao cấp sang cơ chế kinh tế thị trường theo định hướng
xã hội chủ nghĩa với rất nhiều chủ trương, phong trào xây dựng cuộc sống mới, nền
văn hóa mới đậm đà bản sắc dân tộc mà chưa có tổng kết. Những truyện của Hoàng
Xuân Họa “Cười xuyên thế kỷ”, theo tôi nghĩ đã góp phần vào việc xây dựng con
người mới xã hội chủ nghĩa như đề cập ở trên. Một điều đáng tiếc ở tập truyện
này là ở văn phong của tác giả. Ngòi bút, ngôn ngữ của tác giả đều thể hiện
tính hài hước, nhưng nhiều khi hơi quá đà và trùng lặp, tưởng như là hấp dẫn
người đọc nhưng lại lộ ra sự đơn điệu, đùa cợt không mang tính văn chương. Nếu
tác giả khắc phục được vài nhận định nho nhỏ có thể sai lầm của tôi thì tập
truyện “Cười xuyên thế kỷ“ của nhà văn Hoàng Xuân Họa có chỗ đứng vững vàng hơn
nữa trong lòng độc giả như chúng tôi.
N.Y 19/8/2014
GS.TS Nhà văn Nguyễn Tiến Lộc
